تاریخچه آموزشهای فنی و حرفه ای در ایران

وضعیت آموزش فنی و حرفه ای تا قبل از دوران امیرکبیر

تاریخ آموزش فنی و حرفه ای در ایران همچون بسیاری از کشورها مبتنی بر نظام کارآموزی یا استاد شاگردی بود . کارآموزان پسری که می خواست حرفه ای بیاموزد باید مدتی را نزد استادی به شاگردی می پرداخت . شروع سن کارآموزی ۹ تا ۱۲ سالگی بود . دوران مذکور تا بزرگسالی به طول می انجامید ، به ویژه برای آموختن حرفه هایی که به آموزش بیشتری نیاز داشت چون : نقره کاری ، زرگری ، نجاری و هنرمندی . استادکار نه تنها حرفه خویش را به کارآموز می آموخت بلکه شخصیت او را نیز می ساخت و الگویی برای شاگرد خویش چه از لحاظ حرفه ای و چه از لحاظ اجتماعی برد .

وضعیت آموزش فنی و حرفه ای در دوران امیرکبیر

تا قرن ۱۹ ، کالاهای موجود در بازار ایران ، کالاهایی بودند که با اقتصاد کشاورزی متناسب بودند نه اقتصاد مبتنی بر صنعت . امیر کبیر اولین فردی بود که به زندگی اقتصادی تحولی بخشید و تغییراتی را در درون جامعه به وجود آورد . بدین منظور ، وی عده ای را برای فراگرفتن فنون جدید صنعتی تولید کالا ، راهی کشورهای اروپایی نمود . در دوران امیرکبیر بسیاری از کارخانه ها و صنایع کوچک در نقاط مختلف کشور تأسیس یافتند . به عنوان نمونه صنعت شکرسازی در شهر ساری دایر گردید که پس از حمل نیشکر و تصفیه آن ، محصول به بازار عرضه می گردد . در شهرهای تهران ، قم و اصفهان از صنایع شیشه جدید برای ساختن لیوان ، ظروف ، چراغ نفتی و پارچ استفاده می کردند . صنایع چینی سازی در شهرهای تهران و قم دایر گردید . همچنین در تهران کارخانه کاغذ سازی دایر شد و مرغوبترین کاغذ خود را کاغذ امیری نام نهاد . می توان گفت که توسعه صنعتی ایران مرهون زحمتهای خستگی ناپذیر امیرکبیر بود . او به داشته های سنتی جامعه اتکا نمود و بر بنیاد آن به ابداعات و نوآوری اقدام نمود . در حالیکه افراد برجسته هر صنعتی را برای دیدن آموزشهای فنی و در عین حال نظری به خارج اعزام می کرد ، توسعه دارالفنون را با استقرار دانش فنی و نظری پی می گرفت . در اثر تلاشهای فارغ التحصیلان این مدرسه و استادان برجسته آن بود که خطوط تلگراف و تلفن در ایران با موفقیت آزمایش شد . همچنین او صنعت کاران و اقرارمندان (Artizan) و کارگران ماهر را با انتخاب بهترین شیوه ها تشویق می نمود مانند فرستادن آنها به اروپا برای دریافت آموزشهای فنی بیشتر .

وضعیت آموزش فنی و حرفه ای در دوران پهلوی :

دوران پهلوی دوران کوشش برای مدرنیزاسیون آموزش های فنی و حرفه ای را به شدت تحت تأثیر قرار داد . در دوران حکومت رضاخان وضعیت صنایع محلی با اتخاذ سیاست تمرکز رو به دخالت گذارد . تقریباً همه مدارسی که دولت تا قبل از جنگ جهانی دوم تأسیس کرد ، مستقیماً به توسعه صنعتی وفنی مرتبط بودند . جنگ جهانی دوم بار دیگر برنامه های رشد صنعتی ایران را متوقف ساخت . در سالهی پس از جنگ رشد شهر نشینی ، نیاز های اجتماعی و دیگر عوامل ، بازرگانی را توسعه داد . دولت در دو برنامه ۷ ساله بعد بازسازی و توسعه صنایع پرداخت ولی با این حال ، با شکست مواجه گردید .

وضعیت آموزش فنی و حرفه ای پس از انقلاب
بر اساس ماده واحد مصوبه شورای انقلاب مورخه ۲۵/۴/۱۳۵۹ به وزارت کار و امور اجتماعی اجازه داده شده اداره کل آموزش فنی و حرفه ای ، مراکز تعلیمات حرفه ای ، صندوق کارآموزی ، کانونهای کارآموزی و واحدهای مربوط به مطالعات نیروهای انسانی و اشتغال خود را در سازمانی به نام سازمان آموزش فنی و نیروی انسانی وابسته به وزارت کار و امور اجتماعی متمرکز نماید . هیئت وزیران در جلسه مورخه ۷/۱۱/۱۳۹۰ بنا به پیشنهاد وزارت کار و امور اجتماعی و به استناد تبصره ۲۶ قانون بودجه سال ۱۳۶۰ تصویب نمود که « سازمان آموزش فنی و نیروی انسانی » تغییر کرده و به « سازمان آموزش فنی و حرفه ای » تبدیل گردد و معاونت جدید « برای برنامه ریزی و اشتغال » در وزارت کار و امور اجتماعی ایجاد گردد .

آشنایی با سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور

سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور وابسته به کار و امور اجتماعی بر اساس ماده ۱۵۱ قانون برنامه سوم ، متولی آموزشهای فنی و حرفه ای کوتاه مدت بوده که فعالیتهای آموزشی خود را در دو بخش دولتی و غیر دولتی سازماندهی نموده است . این سازمان علاوه بر ستاد مرکزی ، دارای ۲۹ اداره کل و مدیریت در سطح کشور و یک مرکز تربیت مربی می باشد و به منظور دستیابی به تازه های علوم و فن آوری روز و همگامی با استانداردهای بین المللی ، همواره سعی بر گسترش روابط بین المللی از جمله سازمان بین المللی (ILO) نموده است . در این راستا صرفنظر از تفسیر کلیت ساختار تشکیلاتی ، صرفاًدر قسمت آموزش ، فعالیتهای خود را در چارچوب محورهای ذیل مطابق با استانداردهای بین المللی انجام می دهد .

پژوهش

پژوهش یکی از محورهای اساسی فعالیت سازمان به شمار می رود که چالشهای اصلی بین آموزشها با بازار کار و صنایع را مرتفع می سازد و عموماً در زمینه های شناسائی صنایع و مهارتهای موجود در آنها ، گردآوری اطلاعات مورد نیاز برای تهیه و تدوین استانداردهای مهارت و آموزش و نرم افزار و سخت افزار آموزشی و کمک آموزشی ، مطالعه و بررسی روشها و سیستمهای آموزشی موجود در سایر سازمانهای داخلی و خارجی ، مطالعه و پیشنهاد روند جابجایی نیروی کار و بالا بردن مهارت کارگران شاغل فعالیت می کنند .

آموزش

رکن اصلی فعالیتهای سازمان ، آموزش است که عملیات اجرایی آن مأموریت و هویت سازمان را شکل می دهد و در قالب دوره های ۳ تا ۲۴ ماهه با : آموزش در مراکز ثابت ، آموزش توسط تیمهای سیار ، آموزش در پادگانها ، آموزش در مراکز جوار کارخانه ، آموزش ضمن کار ، آموزش تعلیمات سرپرستی ، آموزش خودیاری فنی ، آموزش در مرکز تربیت مربی و آموزش در آموزشگاههای آزاد نسبت به تأمین و تربیت نیروی ماهر مورد نیاز بخشهای مختلف صنعتی ، کشاورزی ، خدماتی کشور اقدام می کند .

آموزش در مراکز ثابت

اینگونه آموزشها که عموماً آموزشهای پایه ای و تخصصی می باشند عمدتاً در کارگاههایی که مجهز به تجهیزات و ماشین آلات ویژه ای است که در محل ثابتی مستقر گردیده اند ، اجرا می شود . در حال حاضر سازمان دارای ۵۳۸ مرکز در سطح کشور است که از این تعداد ۲۰۶ مرکز ویژه خواهران ، ۲۵۲ مرکز ویژه برادران و ۸۰ مرکز دو منظوره می باشد .

آموزش توسط واحدهای سیار

واحدهای سیار کارآموزی به منظور جبران کمبود مراکز ثابت در نقاط دور دست و فاقد مرکز که مستلزم هزینه سنگین احداث مرکز می باشد و لزوم سرمایه گذاری کلان در آن نقاط مقرون به صرفه نبوده ، طراحی شده است . هر یک از این واحدها از ترکیب یک و یا چند نفر مربی در رشته های متنوع آموزشی با تجهیزات مربوطه تشکیل شده و از مراکز ثابت به نقاطی که داوطلب کارآموزی به اندازه کافی داشته باشند ، اعزام می شوند و آموزشهای مربوطه را در منطقه مورد نظر اجرا نموده و سپس به محل ثابت خود باز می گردند .

آموزش در پادگانها

به منظور احراز شرایط اشتغال جوانان بعد از خدمت سربازی ، طرحی تحت عنوان طرح آموزش فنی و حرفه ای سربازان در دوره مقدس سربازی توسط سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور در بهمن ماه ۱۳۷۱ تهیه و پس از تصویب هیئت محترم دولت و اخذ مجوز از مقام معظم رهبری و موافقت معظم له ، آئین نامه اجرایی آن به نیروهای مصلح و ادارات کل آموزش فنی و حرفه ای سازمان در کشور ابلاغ گردید . طبق این قانون سازمان با همکاری مسئولان اداره آموزش پادگانها در نشستهای کارشناسی ، پس از برنامه ریزی و توافقهای لازم بر اساس استانداردها به آموزش سربازان در محل پادگانها می پردازد و پس از پایان دوره و انجام آزمون ، گواهینامه به آنها اعطاء می گردد .

آموزش در جوار کارگاه و بین کارگاهی

این مراکز به منظور گسترش آموزشهای فنی و حرفه ای و تأمین نیروی انسانی ماهر ، مورد نیاز صنایع می باشند و نسبت به آموزش رشته های مورد نیاز با نظارت و هدایت آموزشی اداره کل آموزش فنی و حرفه ای استان ، فعالیت می نمایند . مرکز جوار کارگاهی مرکزی است که از لحاظ تجهیزات آموزشی ، مستقل از جریان خط تولید بوده و هر واحد به تنهایی یا چند واحد به اشتراک می توانند آن را تأسیس و اداره نمایند .

آموزش ضمن کار و حین کار

این آموزشها به منظور افزایش مهارت شاغلان در صنعت انجام می گیرد .

آموزش ضمن کار

آموزشی که در خط تولید کار و یا خارج از محیط کار انجام می گیرد .

آموزش حین کار

این آموزش در محل کار و در حین انجام کار واقعی بدون منفک شدن شاغل از کار صورت می پذیرد .

آموزش تعلیمات سرپرستی

دوره های آموزشی ویژه سرپرستان شاغل یا افرادی که در آینده به سمت سرپرستی منصوب می شوند ، می باشد که در واحدهای صنعتی و تولیدی به منظور ارتقاء بینش و توانایی شغلی افراد مذکور تشکیل می شود .

آموزش توسط آموزشگاههای آزاد

لزوم فراگیری فن و حرفه برای کلیه اقشار کشورامکانات وسیعی را طلب می کند که توان تأمین آن از مجرای دولتی مقدور نیست و لذا به استناد تبصره ماده ۱۱۱ قانون کار جمهوری اسلامی ایران به سازمان آموزش فنی و حرفه ای اختیار داده شد تا با استفاده از جلب مشارکت بخش خصوصی نسبت به تأسیس آموزشگاههای فنی و حرفه ای آزاد و مؤسسات کار آموزی آزاد اقدام نماید .

آموزش در مرکز تربیت مربی

یکی دیگر از محورهای آموزشی سازمان ، آموزش استادکاران و مربیان آموزشی به منظور تأمین کادر آموزشی مورد نیاز صنایع و مراکز آموزش فنی و حرفه ای کشور است که در مرکز تربیت مربی سازمان صورت می گیرد . این مرکز یکی از مراکز منحصر به فرد آموزشی در خاورمیانه است که از تجهیزات و امکانات ویژهای برخوردار می باشد که به طور مستمر فن آوریهای جدید را در عرصه صنعتی کشور تحت نظارت و ارزیابی داشته و تلاش می کند تا دانش بکارگیری فن آوریهای جدید و روش انتقال آن را میسر سازد .

آزمون ( تعیین مهارت و صلاحیت فنی )
یکی از محورهای فعالیتی سازمان که در واقع شاخص ارزیابی توانایی آموزشهای اجرا شده و مهارت کسب شده می باشد آزمون فنی است که معمولاً در دو مرحله کتبی ( نظری ) و عملی به عمل می آید و کسانیکه در آزمون کتبی توفیق یابند حق شرکت در آزمون عملی را نیز خواهند داشت . آزمون فنی از کلیه آموزش دیدگان در مراکز آموزشی سازمان و آموزشگاههای آزاد و هر فردی که متقاضی تعیین مهارت فنی باشد صورت خواهد گرفت . هم چنین از متقاضیان کارت مربیگری و اخذ امتیاز تأسیس آموزشگاهها و تعیین صلاحیت فنی صنوف مختلف نیز توسط واحدهای آزمون سازمان در رشته های مورد تقاضا آزمون به عمل می آید و به افرادیکه دارای مهارت لازم باشند گواهینامه معتبر اعطاء می شود .